Mijn vrijheid

Mijn vrijheid, Ayaan Hirsi Ali. (2006, uitgeverij Augustus, 448 blz.)

Er was eerder dit jaar veel te doen rond Ayaan. We hebben het op de voet kunnen volgen in de media, en dat maakt het laatste deel van deze autobiografie minder boeiend dan het eerste deel over haar jeugd in Afrika. Dat is onbekender terrein en het Afrika-gedeelte is het indrukwekkende verhaal over een meisje dat opgroeit in de 'mentale kooi', zoals Ayaan het noemt, van de islam zoals die wordt uitgedragen door organisaties als de Moslimbroederschap en waar je als vrouw weinig anders mag doen dan de man gehoorzamen. De beschrijving van Ayaans worsteling met die islam is fascinerend omdat er weinig boeken zijn van ex-moslima's die hun geloof zo kritisch durven te benaderen. Al snel blijkt ook wel dat er toch vele gradaties zijn in islambeleving. Zo houdt haar oma vast aan de oude volkscultuur die vrouwenbesnijdenis voorschrijft (dit alles om de maagdelijkheid van de vrouw te bewaken, daar staat of valt de eer van de familie en clan mee). Haar vader is daar moderner in en had de besnijdenis van zijn dochters verboden. Naast al die islamitische cultuurtradities, zoals het dragen van een alles bedekkende jilbab, de uithuwelijkingen et cetera geeft Ayaan in dat eerste gedeelte ook een uitvoerig beeld van de Somalische clancultuur die haar zelfs na haar vlucht naar Nederland weet te bereiken in het asielzoekerscentrum. Het Nederland-gedeelte is vooral in het begin interessant door Ayaans verwondering over zo'n goddeloos land dat zonder Allah toch goed lijkt te functioneren.
Mijn probleem met Ayaans benadering van misstanden binnen de islamitische cultuur komt tijdens het lezen toch weer naar boven na haar bekering. Ze is naar mijn mening te vaak ongenuanceerd en scheert moslims te veel over één kam. Ze heeft het soms over "de islam" terwijl ze dan in mijn ogen eerder de cultuurtradities bedoelt waar zij zo onder te lijden heeft gehad. Hoor ik dan tot de naïeve westerlingen die denken dat de islam een geloof is van vrede? Zo zwart-wit zou ik het niet willen stellen want elke religie kan ten goede of ten kwade worden gekeerd. Maar Ayaan legt toch heel vaak de nadruk op het zwaard van de islam en dat vind ik onterecht. Ik ben geen korangeleerde, maar na het nodige gelezen te hebben (zoals het uitmuntende Mohammed van Karen Armstrong) heb ik niet de indruk dat de islam een oorlogszuchtig geloof is dat erop uit is alle ongelovigen maar de kop af te hakken. Dat zijn angstvisioenen die je evengoed uit de bijbel zou kunnen abstraheren. Al begrijp ik Ayaans visie na het lezen van haar autobiografie veel beter en deel ook wel haar grootste zorg dat 'vrouwen binnen de islam worden onderdrukt'. Het is goed dat die misstanden onder de aandacht worden gebracht, maar zoals de Fransen zeggen: "C'est le ton qui fait la musique." De toonzetting van Ayaans muziek laat ik graag aan haar over, maar ik denk dat je je doel voorbijschiet als je met harde trompetstoten uithaalt tegen het geloof van dezelfde moslima's waar je je zorgen over maakt.
Overigens is het vrij bizar om te lezen hoe de veiligheidsdienst Ayaan na de moord op Theo van Gogh van hot naar her heeft gesleept en hoe zij een tijdlang moest doorbrengen in een of ander smoezelig motelletje op een industrieterrein ergens in de Verenigde Staten. Zelfs Ayaan schrijft dat ze al die maatregelen een overspannen reactie vond. Zo belandde ze van een mentale in een fysieke kooi.
Al met al zeer de moeite van het lezen waard. Het wist mij te ontroeren (zoals de ziekte en dood van haar zusje en ook hoe mededogend ze schrijft over haar moeder die bij voortduring sloeg uit onmacht); het wist mij te schokken (met name de expliciete beschrijving van de besnijdenis); en het wist mij ook te verbazen (zoals de clancultuur die allesbepalend blijkt in het leven). Een bijzondere autobiografie van een jonge vrouw met wie ik verschil van mening qua benadering van de islam, maar voor wie ik toch de nodige bewondering heb gekregen.